Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan Savunma Sanayii Vurgusu: "Toplu İğne Üretemiyorduk, Şi...
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Altay Tankı teslimat töreninde yaptığı konuşmada, Türkiye'nin sa...
Suçlu Robot Değil, Algoritmaya Önyargıyı Kodlayan İnsan Oğludur
Modern çağın en büyük etik tiyatrosu sahneleniyor: Bir yandan yapay zekânın (YZ) potansiyel kaosundan ve insanlığı ele geçirmesinden korkan kitleler yaratılırken, diğer yandan YZ'nin neden olduğu somut zararların ve adaletsizliklerin sorumluluğu ustaca kodun ve robotun üzerine atılıyor.
Bir yazılım mühendisi olarak, bu durumun teknik bir saçmalık, etik bir kaçış ve politik bir mazeret olduğunu net bir şekilde biliyoruz. Zira YZ, kendi başına özerk bir kötü niyet yaratmaz; yalnızca kendisine verilen, insan önyargılarıyla dolu veriyi ve insan amaçlarına hizmet eden kodu uygular.
Sorumluluktan Kaçış: YZ'yi Kurban Etme Mekanizması
Kritik uluslararası hukuki tartışmalar ve akademik çalışmalar, sorumluluğu YZ’den insana geri çekme zorunluluğunu kanıtlıyor. Otonom Silah Sistemlerinin (ÖSS) savaş alanlarında kullanımıyla ilgili uluslararası hukuk tartışmalarında bile temel mesele, 'Anlamlı İnsan Kontrolü'nün ne zaman ve nasıl devreye girmesi gerektiğidir. Eğer bir ÖSS, ayrım gözetme ilkesini ihlal eden bir eylem yaparsa, hukuki rejim, suçu robota değil; o sistemi tasarlayan, devreye sokan veya denetlemeyen insan temsilciye yüklemeyi tartışmaktadır.
Buradaki temel sorun, teknik değil, felsefidir:
- Kodun Amacı: YZ'nin 'insanlığı yok etme' kodu, YZ'nin kendi kendine yazdığı bir kod değildir. Tıpkı bir bıçağın cinayet işlemesi gibi, YZ de yalnızca insan iradesiyle kendisine yüklenen yıkıcı bir görevi icra eder.
- Suçu Makineye Atma: YZ'nin giderek otonom hale gelmesi, karar verme sürecinde sorumluluğu üstlenmesi gereken hükümetlerin, şirketlerin ve bireylerinetik ve hukuki sorumluluktankurtulma çabasına dönüşmüştür.
Kanıt: Algoritmik Önyargı İnsanlığın Aynasıdır
YZ'nin 'tarafsızlığı' mitinin en büyük yalan olduğunu gösteren somut veriler, YZ'nin önyargılı kararlarının kaynağının bizzat insan olduğunu kanıtlar. YZ sistemleri, sadece eğitildiği veri kümesi kadar iyidir. Eğer veri kümesi tarihsel eşitsizlikleri ve insan önyargılarını içeriyorsa, YZ de bu önyargıları aynen yansıtır:
- Sağlık Sektörü Önyargısı: Yapılan araştırmalar, bazı sağlık algoritmalarının, siyah hastalar yerine beyaz hastalara daha fazla kaynak ve öncelik tahsis ettiğini ortaya koymuştur. Bu, algoritmaların kendiliğinden geliştirdiği bir ırkçılık değil; geçmişteki insan kararları ve sağlık verilerindeki sistematik eşitsizliklerin algoritmaya yansımasıdır.
- İşe Alım ve Kredi Skoru Önyargısı: Kredi puanlama ve işe alım algoritmalarının belirli sosyoekonomik veya ırksal grupları dezavantajlı hale getirmesi, yine algoritmaların eğitildiği insan kaynaklı, kusurlu verilere dayanmasından kaynaklanmaktadır.
Bu bulgular, Berkeley'den etik profesörü Deirdre Mulligan'ın dediği gibi: Hakkaniyeti yazılıma kodlamak zordur, çünkü hakkaniyetin tanımı toplumdan topluma ve zamana göre değişir. Bu zorluk teknik değil, felsefi ve toplumsaldır.
Sonuç: Güvenilir YZ, Şeffaf İnsan Kontrolü Demektir
Alman filozof Profesör Thomas Metzinger'in "güvenilir YZ hikâyesi bir pazarlama anlatısıdır" tespiti, konunun özünü yakalamaktadır. YZ'nin ilerlemesi durdurulamaz, ancak sorumluluktan kaçış durdurulabilir. YZ'nin etik sonuçlarına dair sorumluluk, YZ'ye ait olmayıp, onu tasarlayan, uygulayan ve denetleyen insan temsilcinin niyetine göre değerlendirilmelidir.
Yazılım mühendisleri ve teknoloji liderleri olarak bizim görevimiz, bu "makine kaosundan korkma" histerisine karşı rasyonel bir duruş sergilemektir. YZ'yi bir günah keçisi olarak kullanmak yerine, YZ'nin önyargılarını besleyen insan kararlarını sorgulamalıyız. Geleceğin anahtarı, otonom sistemleri yasaklamak değil; YZ'yi tasarlayan, denetleyen ve kullanan her aşamada şeffaflık (Transparency), hesap verebilirlik (Accountability) ve adalet (Fairness) ilkelerini (FAT Framework) zorunlu kılan hukuki rejimleri acilen hayata geçirmektir.
Suçlu, yazdığımız kod değil; o kodu nasıl ve ne amaçla kullandığımızdır.
